Van films en bingo naar spectaculaire kunst
Aan de overkant van Stedelijk Museum Schiedam staat al heel lang een opvallend gebouw leeg. Acht rode blokletters die de naam ‘Monopole’ vormden, werden tientallen jaren geleden al van de gevel verwijderd. Toch staat het gebouw nog altijd bekend onder de naam die het tussen 1938 en 1968 droeg: Monopole. Vanaf september 2025 heeft het gebouw na een bewogen geschiedenis en jaren van leegstand eindelijk weer een nieuwe bestemming: Monopole wordt een zusterlocatie van Stedelijk Museum Schiedam waar je indrukwekkende kunst kunt beleven.
Vóór 1921: van branderij tot de ‘Rooie Zolder’
De meeste Schiedammers kennen Monopole nog als bioscoop. Maar de geschiedenis gaat verder terug: vóórdat de bioscoop in 1921 wordt gebouwd, staan op deze plek een branderij, een pakhuis en later een drukkerij. In de jaren 1901 tot 1908 wordt één van die panden in gebruik genomen door de Schiedamse afdeling van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij, wat ervoor zorgt dat het pand in de volksmond ook wel de ‘Rooie Zolder’ wordt genoemd. Het naastgelegen pand, de voormalige branderij, wordt een tijdje als veilinghuis gebruikt.
Wil je persoonlijke verhalen en herinneringen lezen van Schiedammers over de Monopole?
Schiedamse verhalen
Mee met de trend – de bouw van een nieuwe bioscoop
In 1921 koopt de fotograaf Arie Dettmeijer (1884 – 1967) de hoekpanden aan de Hoogstraat 99 en Appelmarkt 2-4. Het is de tijd waarin de bioscoop een grote hit is. Het aantal bioscopen in Nederland stijgt snel, en meeliftend op deze trend, besluit ook Dettmeijer een bioscoop te beginnen. Hiervoor is wel een nieuw pand nodig. Architect Arie Stahlie (1878 – 1934) ontwerpt het nieuwe bioscoopgebouw.
Voorafgaand aan de bouw en opening trekt Dettmeijer flink de aandacht. Zo roept hij alle Schiedammers op om mee te denken over de naam van het nieuwe filmtheater. In een speciaal daarvoor bestemde brievenbus kan iedereen een idee achterlaten. Uiteindelijk kiest de jury voor de naam ‘Pandora’, waarna in de kranten een levendige discussie losbarst. Zo schrijft een Schiedammer in de Schiedamsche Courant op 21 februari 1921: “Want ‘k zegt het, al ben ik geen concurrent, met den naam Pandora ben ‘k heel niet content.” Dettmeijer trekt zich er niets van aan en Pandora wordt de naam van de nieuwe bioscoop.
De start van de bouw krijgt veel aandacht in Schiedam. Onder grote belangstelling legt Hendrika van der Hammen op 19 april 1921 de eerste steen, omdat ze precies op deze dag haar twaalfde verjaardag viert. Een halfjaar later, op 1 oktober 1921, opent Pandora eindelijk echt.
Van Pandora, naar City, naar… Monopole
Ondanks de spectaculaire start van zijn bioscoop houdt Dettmeijer het na vier jaar voor gezien. Pandora wisselt meerdere keren van eigenaar en ook de naam van de bioscoop verandert twee keer. In 1934 staat de bioscoop als City bekend en in 1938 wordt het Monopole. Dit blijft dertig jaar lang de naam van het filmtheater.
Vanaf de late jaren dertig komen er steeds meer bezoekers. Ook van 1940 tot 1945 is de bioscoop open en kunnen Schiedammers er tijdelijk aan de ellende van de oorlog en bezetting ontsnappen. De bioscoop ontkomt er niet aan om ook propagandafilms in opdracht van de bezetter te tonen. Na de oorlogsjaren vallen de bezoekersaantallen tegen. De eigenaar gooit het daarom over een andere boeg. Vanaf de jaren vijftig besluit hij er meer western- en vechtfilms te tonen en hoopt hij zo het publiek te trekken.
Dit is de Monopole zoals veel Schiedammers het zich nog herinneren. Zij bezochten het filmtheater in de jaren vijftig en zestig en keken er vooral avonturen- en westernfilms. Dat levert Monopole bij sommige Schiedammers wel een slechte reputatie op. Het is er voor hen te druk en te rumoerig en er hangen vaak nozems voor de deur. Deze Schiedammers bezoeken liever het nette Passagetheater.
Na Monopole: van discotheek en partycentrum tot bingo-hotspot
In 1968 sluit de bioscoop officieel de deuren. Vanaf dat moment breekt er een periode aan waarin een aantal Schiedammers er van alles proberen, maar geen enkele invulling houdt stand. In de jaren zeventig is het kortstondig een discotheek. Vanaf 1977 vestigt Dansschool Sitton zich er, en veel Schiedammers van nu herinneren zich dat nog goed. Later is het ook nog een partycentrum. In de jaren negentig wordt er in het pand vaak bingo gespeeld. Meerdere avonden per week rijden er bussen richting Schiedam voor deze populaire bingoavonden. De bingo-events zijn geliefd én berucht. Er is zelfs sprake van heus ‘bingoterreur’.
In 2002 koopt de gemeente Schiedam het gebouw. In de jaren die volgen, zijn er veel tijdelijke culturele projecten en initiatieven. Er zijn genoeg Schiedammers die het gebouw een goede bestemming zouden willen geven, aan ideeën geen tekort. Maar uiteindelijk komt er in al die jaren weinig van de grond.
Monopole vandaag de dag
Tot vandaag de dag. Twee lokale fondsen trekken zich het lot van Monopole aan. Fonds Schiedam Vlaardingen e.o. investeert eerst in de renovatie van het gebouw. En later ook – samen met het Schiedamse De Groot Fonds – in de herbestemming tot tentoonstellingsruimte van Stedelijk Museum Schiedam. Ook de Schiedamse Bakkerette vindt hier zijn thuis. Een nieuw hoofdstuk voor Monopole is begonnen!
